علل کلان مشکلات سیستان(2)
بیان راه حل
مقدمه
در سه سال اخیر مطالبه گری مردم و فعالین شهری و پیگیری مسئولین شهرستان زابل و طوابع زابل(سیستان) ، فرصت مناسبی را برای اهالی قلم واندیشمندان ایجا کرد که به بهانه بررسی مسائل و مشکلات زابل دست به نقدی بر نظام اداره شهری کنونی داشته باشند.و در ادامه افراد اندیشمند که تاکنون در این حوزه طرحی نداشته اند ایده پردازی کنند.
نظرا ت وانتقاداتی که دامن گیر شهرهایی همچون زاهدان و چابهار و زابل و... شده اند و گاها مشکلات در مدیریت گذشته را به نقد گرفته اند . واین انتقادات و پیشنهادات از حوزه ی شهری گرفته تا روستا ها و...بوده . دراین مقاله مختصر، قصد علل یابی ظریف و دقیق شهرزابل و یاروستاهای آن نیست(چراکه هرکدام به طور جداگانه لازم است در جای خود بصورت مصداقی مطرح شود)، بلکه سعی در ایجاد یک نگاه کلی بصورت اساس و ساختار کلی که در مشکلات اداره ی جامعه های اجتماعی کلان مشاهده میشود است،که به عقیده ی من مشکلات فعلی وتاخیری اداری اجتماع درنهایت مستقیم یا غیر مستقیم از این عامل منشا میگیرند.(این یک نگاه کلی ست که برای درک مطلب به طور مصداقی از مشکلات موجود شهرستان زابل و مشکلات تاخیری شهرستان زاهدان صحبت به میان می آید,که معتقدیم اگر باساختار اداره ی اجتماعی کنونی زابل برای رفع مشکلاتش قدم بردارد مشکلات تاخیری که امروز زاهدان بااو مواجه است دامن گیرش میشود)
شهر به دلیل ساختار اجتماعی اش هرگز نمیتوان او را تک بعدی وتوسط یک گروه نماینده(هرچند توانمند)و بدون تخصص هربعد جامع اداره کرد چراکه ابعاد مختلف ،هرکدام ویژگی ها ی مطالعه وپیگیری خاص خود را دارد و فقط متخصص همان حوزه است که میتواند بهترین طرح را ارائه کند و وظیفه مسئولین ونمایندگان شهری در نظم دهی این طرح ها وپیگیری آن اثرگذار هستند و این مباحث تازمانی که شکل تشکیلاتی و رسمی به خود نگیرد کیفیت لازم را نخواهد داشت چرا که بیان طرح از متخصصان هرحوزه مادامی که به چشم یک پیشنهاد دیده شود دغدغه لازم برای بررسی آن بوجود نمی آِید واز طرفی محیط استدلال برای بیان ایده برتر به طور جامع امکان پذیر نیست.و حال اهمیت این موضوع که ما در غالب ساختار وچارت بیان میکنیم آنجایی نشان داده میشود که اجتماع درک شود همچون زنجیر متشکل از حلقه های بسیار است که اگر در هربعد یاحلقه به علت اقتضای زمانی و موقعیتی کم اهمیت جلوه کند و در صورت رسیدگی نادرست و در حدکمتر از جایگاهش، باعث پوسیدگی حلقه میشود و مادامی که افراد و تمام اذعان به تعمیر یک حلقه متمرکز شده باشد احتمال پوسیدگی سایر حلقه بالا میرود اما اکنون به صورت گسستگی خود را نشان نمیدهد بلکه بعد مدتی که بشدت پوسیدشده باعث گسستگی زنجیر اداره ی جامعه میشود بااین اوضاع ار همگام باهم توجه لازم به اهمیت رشد وبررسی تمام ابعاد جامعه پرداخته نشود لاجرم مسئولین مجبورند هر زمان درگیر فقط حل یک بحران وگسستگی باشند و هیچ پویایی در آن جامعه مادامی که اساس ساختار گسسته است دیده نمیشود.
حال یک اجتماع همچون شهر هم اینگونه است دارای ابعاد مختلف، مهم نیست اقتضای زمان باعث اهمیت بخشیدن به کدام بعد میشود ومطالبه گری های جامعه در چه جهتی معطوف است آنچه که مسئولین و خواص باید به آن توجه کنند حل بحران به اضافه پیشگیری از بوجود آمدن بحران های بعدی، همگام باهم است بدون آنکه از اهمیت هرکدام کم شود طرح هایی برای حل وبهبود شرایط بدهند وکرنه همواره درگیر حل بحران های تاخیری میشوند.
ابعاد شهری
دراینجا درحد وسع وحظور ذهن ابعاد اصلی به اضافه مثالهایی برای زیر شاخه هایی برای یک شهرستان مطرح میشود (والبته باحفظ برخی اساس ها، ابعاد در حوزه های روستایی ،شهرستان و شهر وکلان شهر متفاوت است)
1-اقتصاد:
استفاده از پتانسیل ها موجود(همراه کردن نیرو متخصص ونیرو بومی ،استفاده از جاذبه های محیطی مثل گردشگی و...)
کنترل ومدیریت گردش مالی و سیستم بانکی وپیشبینی وپیشگیری از رکود اقتصادی(گرچه درموضوع بخصوص اقتصاد چون تابع عوامل گستردست نمیتوان باطرح صرف شهری به جایی رسید اما میتوان با تدابیر درست در مواقع فراز ونشیب اقتصادکلان مانع بروز بحران ها شدید شد)
مدیریت وحفظ راندمان بالا سود بین تولید کننده و رضایت مصرف کننده باحفظ قیمت باحذف دلالان بویژه در حوزه کشاورزی
شناسایی توانایی نیروانسانی بومی وبازار کالا وطبق آن ایجاد کارخانه ومراکز تولیدی
نکته:آن نکته که مجددا لازم به یادآوری است آنکه ابعاد گفته شده به این معنی نیست کشف موضوعی صورت گرفته است بلکه اکثر موارد مورد بررسی قرار میگیرد و گفته هم میشود اما بحث اینجاست که درحین شناسایی وتوجه در همان حوزه ها عملکردی مشاهده نمیشود یا راه ورودی ب اجرا طرح غیرصحیح است یا نظارت جدی صورت نمیگیرد که درهردو مورد اختصاصی شدن پیگیری ها اهمیتش را بوضوح نشان میدهد)
درصورت برخورد با بحران استفاده از کم خطرترین مسکن های اقتصادی که بابررسی طرح های گذشته و مشاهده نتایج آن حاصل میشود.به صورت مثال آنچه در شهرستان زابل وطوابع بعنوان بحران مطرح میشود درست است وحقیقتا نیاز است طرح ها راه کار هایی برای رفع هرچه سریعتر این بحران اندیشیده شود اما هر راه حل درست نیست شرایط یک طرح این است که در عین حل مشکل فعلی کم خطرترین مشکلات تاخیری در سایر ابعاد را باخود همراه داشته باشد برفرض اگر طرح منطقه آزاد شدن هامون قرار است از نسخه پوسیده ی شهرهایی همچون چابهار پیروی کند شاید درابتدا مسکن خوبی برای اقتصاد سیستان باشد اما خیلی نمیگذرد که خود طرح عامل اصلی فاصله طبقاتی میشود ودیگر بماند طبعات فرهنگی پس از آن ک خود سم مهلکی خواهد بود برای نیروی پویای جامعه،جوانان وثانیا موقعیت جغرافیایی واستراتژیک سیستان برفرض همچون چابهار نیست که بتوان بااین طرح به اقتصادی پویا دست یافت بلکه برخلاف چابهار سیستان شاهد سرمایه گذاری مهاجران کشوریب وجهانی نیست لذا باید طرح درغالبی مطرح شود متناسب با ساختار اقتصادی زابل باتکیه بر هنر بومی همچون کشاورزی و دامداری باتوجه به تعدد روستا های سیستان واین به منزله وجود پتانسیل خوب در این زمینه است، این نکاتیست که باید قبل هرحرکت به آن توجه کرد،توجه به مشکلات تاخیری.
2-شهرداری
مدیریت ونظارت بر ساختار های فیزیکی شهر(نوسازی اماکن پرخطر،نقشه کشی استاندارد شهری ،جاده سازی با نظارت جدی در نوع عملکرد نیروانسانی و استفاده درست از محصولات بهتر که مانع الزام بازسازی در فاصله زمانی کوتاه شود)
ایجاد اماکن مورد نیاز شهری که زمینه فعالیت در سایر رحوزه ها را تحت تاثیر خود قرار میدهد:مثل اماکن ورزشی(ورزش سنتی، ورزش های مسابقاتی، اماکن ورزشی روزانه خانم ها آقایون مجزا)
کتابخانه جامع به تنهایی نیاز مهم یک شهر است که درصورت نبود آن حوزه ی تربیتی بامشکل جدی مواجه خواه شد،که باید حاوی چند بعد باشد: درسی تقویتی ،آزمون های سراسری ،اعتقادی معرفتی، تحلیلی و..ومجلات مناسب در هرموضوع البته در دوبعد اعتقادی که مختص حوزه علمیه ست و کتب دانشگاهی نیاز ب صرف بودجه آنچنانی نیست اما مابقیه مباحث وجودشان در شهر الزامیست بخصوص در شهرستانی همچون زابل که چنین مرکز در نزدیکی خود خارج شهر ندارد واز طرفی مرجع بسیاری از روستاها وبخش ها بشمار میرود.
فضای سبز وتربیتی : باکمک علم متخصصین کشاورزی میتواند از گیاهان در سراسر شهر استفاده کرد که نیاز کمتر به آب داشته باشند که اگر چنین شود خود فضای سبز فواید بسیاری دارد ازجمله کنترل ریز گرد و طوفان ها
3-اداری تشکیلاتی وعنصر نظارت نظارت نظارت
استفاده از عناصر بی گرایش لااقل درعمل برای بررسی عملکرد مسئولین اصلی شهری در هر قسمت بصورت مجزا (در این رابطه برای حفظ صحت مسیر و گزاراشات اگر حقیقتا مسئولین خواهان باشند را های مختلفی وجود دارد که باتلاش وجدیت عمل آنکار انجام میشود و شاید یک نقطه که نباید در آن انعطاف وملاحظات بمیان آیند،رسیدن صحیح ودقیق گزارشات مراکز اجرایی است حال مسئولین ابتدا با تذکر سپس برخورد باید زیردستان ومسئولین اجرایی در صحت قرار دهند در این میان مشکلاتی بوجود خواهد آن آمد اول پیدا کردن نیرو سالم وسپس تفکیک گزارشات صحیح از ناصحیح ومانع تبرعه متخلفین و حفظ نیرو سالم گرفتار پاپوش، راه حل این روند کار ساده ایست اما اگر فردی در حوزه سیاست مطالعه جدی داشته باشد با شناسایی نفوذات در تاریخ وتحلیل میتواند راه حل بهتر لااقل معرفی کند حتی اگر کاملا سیستم سالم نشود اما این مسئله وحساسیت نسبت به خلاف باید خود را بنمایش جدی بگذارد ، دراینجاچون باند بازی مسئله ای ساده و کوچک نیست میتوان بعنوان مثال این نیرو بیگرایش بگونه ای انتخاب شوند که اصل شغلشان درهمان حوزه مورد نظارت نباشد وتا میشود فرد ناظر مبتلا به نباشد ودانشجویان ویا جوانان که انرژی و زمان نظارت بر روند کارها وکیفیت را درحوزه اجرایی دارند درغالب کارهای رسانه ای اطلاعات ونظرات خود را به مسئولین بالاتر داشته باشند،
درست است نهایتا شاید نشود جلوی تمام تخلفات را گرفت اماهمین که افراد خود را زیر نظر ببینند و با اختصاصی شدن ابعاد کار فقط ب پیشنهاد وتذکر ختم نشود وتایم اتمام وظیفه مشخص شود خودبخود ایجاد فضای ناامن برای متخلفین شکل میگیرد مهم همین فضاسازی ست، پذیرش خطا توسط مسئولین اولین گام برای انحطاط کل سیستم است) ودوما حمایت جدی از نیروی سالم بادقت در برانگیخته نکردن حس رقابت نادرست از هنرهای جدی مسئولین باید باشد.
نکته مهم دیگر که بسیار شنیده شده اما در عمل مهجور بوده نکته مسئولیت پذیری جدی است ، در غالب ساختاری و تشکیلاتی فضا کاملا متفاوت است چون بحث وظیفه درقبال مومنین پیش میآید هیچ انعطاف صحیح نیست مهم نیست که مسئولین اصلی کشور چگونه عمل میکنند وخود آنها هم چشم برتخلفات بپوشانند انچه مهم است هر فرد که سمت مسئولیت دارد لااقل زبانی باید امربه معروف ونهی از منکر کند ورن اگر یکبار قبح خلاف بشکند فساد کاملا فراگیر میشود،این یک قاعده ی عقلیست .
وبرای وجود چنین شاخصه ای در مسئولین مطالبه گری خواص وعوام جامعه لازم است (گرچه این میا ن نکته ظریف دیگری وجود دارد آن هم نوع انتقاد است که نباید انتقاد باعث گسستگی کل سیستم ونفوذ بیگانگان را پیداکند تمام این ها با موضع گیری های دقیق و مداوم امکان پذیر است.
تمام آنچه گفته شد اجرایی شدن آن ملزم به وجود بودجه بتنهایی نیست بسیاری از کیفیت ها با کنترل و نظارت جدی ودقیق واستفاده از طرح های جدید و صحیح تر امکان پذیر است، بصورت مثال شهری همچون زابل بااینکه با مشکل کم آبی مواجه است اما بسیار پیش آمده که مشاهده شده برای آبیاری فضای سبز چه در دانشگاه چه پارک ها باغبانان شیر آب را در محلی باز میکنند تا آخر زمین خودش بصورت روان آبیاری کند این اتفاق نتنها باعث هدر سرمایه ها میشود بلکه باعث کاهش کیفیت کار میشود به اینگونه گیاهان نزدیک مرکز آبیاری به علت خفگی ریشه ها پژمرده و علف های هرز بسیاری رشد میکند.
یا دررابطه با کنترل برق در مراکز بزرک همچون ادارات دولتی و دانشگاه ها حقیقتا بی توجهی های بسیاری مشاهده میشود که باکنترل همین ها ،خیلی زیاد در حفظ سرمایه های ملی صرفه8 جویی میشود
وخلاصه گاها آنچه مانع بهبود عملکرد معرفی میشود عامل ضعیف ترست بلکه عوامل بسیار ظریف دیگر اگر رعایت شود هدف محقق میشود فقط اینجا دقت باید کرد که افراد بعنوان مسئول وظیفه دارند شرایط را بهبود ببخشند و بیش از آنچه موانع را بشمارند راه حل های قدیم وجدید را باست بررسی کرد واین باور مسئولیت پذیری در تمام ابعاد باید شکل بگیرد حتی اگر در تفکر عام این کار ناشدنی باشد ، ونوع برخورد مسئولین و حرف ها ونوع نگاهشان ومصمم بودن در کارشان اثر جدی در عملکرد زیر دستان خواهد داشت ،
اگر یک عامل بعنوان عنصر طلایی افزایش کیفیت کار هربعد بخواهیم معرفی کنیم تلاش برای تقویت اعتقادات شخصی و یقین به راهی که درمسیرش هستیم و مصمم بود در حرف عمل است.
4-سیاسی
این بعد بیشتر مربوط به متفکرین وخواص مسئولین جامعه ست که از لحاظ بازتاب کشوری جهانی درهر بهره از زمان چگونه و باچه ابزاری مردم را در بعد خاص گرایش دهند برای تحقق هدف
و مهمترین خمیرمایع این بعد خودسازی ونخبه پروری در حوزه های تحلیل سیاسی اجتماعی است.اگر خواص ما آگاه عالم با بصیرت باشند میتوانند باهدایت مردم جامعه ای را بسوی تعالی سوق دهند برعکس اگر در بعد سیاسی هر فرد تابع هوای نفس خود باشد اولین فاجعه آن برای جامعه ازهم گسستگی جامعه خواهد بود وجامعه صدپارچه شده هیچگاه به مقصدی نمیرسد
5- تربیتی
این بعد بیشتر در تعامل باسایر مراکز وابعاد میتواند فعالیت کند ودر عین حال کیفیت سایر مراکز به نوع عملکرد این حوزه بستگی دارد برای افزایش راندمان میتوان گروهی متشکل از متخصص مذهبی،روانشناسی وتربیتی مدارس و مراکز جوانان وهیت های مذهبی وفرهنگی تشکیل داد.
خمیرمایع این بعد دعوت از متخصصین فرهنگی برای شفاف سازی سبک زندگی کلی وپاسخ شبهات در هر مقطع ذهنی وافزایش علم معنوی وتحلیلی افراد در غالب اساتید فرهنگی مدارس ،دبیرستان مجزا ،هیت های هنری ورزشی شهر وهیت های مذهبی شهروادارات واصناف وهمایش های مردمی...
شاید تمام این مراکز بصورت مجزا فعالیت های فرهنگی ویژه برای خود داشته باشند اما وجود گروه سیاستگذار در این بعد باشناسایی نیاز هر مقطع سنی وطرح یک روند رشد وپویایی را ب ارمغان می آورد.
دراینجا بعد مذهبی حظور ویژه ای دارد چراکه استنباط علمی ودقیق تر از سبک زندگی از این طریق مورد اطمینان تر است وطلبه ها باتوجه به ساختار تحصیلی قابلیت بیشتری برای این رسالت را داردند پس بنابراین باتوجه به پتانسیل از حوزه های علمیه انتظارات ویژه تری بدنبال دارد.
خودسازی طلبه های بومی باکمک اساتید ویژه و ایجاد شرایط مناسب برای متفکرین ازجمله کارهای مهم وطولانی مدت است. با یک پژوهش جدی عامل رفتن نخبگان علمی مذهبی از شهر وراه حل برگشت درصورت عدم امکان راه های جایگزین برای تربیت نیروی بومی امکان پذیر است در هرحال حوزه های علمیه باتربیت نیروهای جوان وهیت ها مذهبی فرهنگی بعلت جمعیت زیاد ونفوذ میتوانند در فرهنگ سازی یک شهر اثر جدی بگذارند.
6-مذهبی
بعد تربیتی روحانیت وهیت ها گفته شد اما نظم دهی توان روحانیت باتوجه به حظورشان دربطن مردم برای حل بسیاری از مشکلات شهری پتانسیل بالای دارد از جمله درکنار سیستم بانکی مدیریت کمک های مالی مردم میتواند بیخطر ترین مسکن فعلی اقتصادی معیشتی باشد
واز طرفی چه بسیار مردمان شهری یاروستایی شکل گیری فرهنگ واعتقادشان متاثراز جهت دهی روحانیت است،حال وقتی فرهنگ یک شهر اثرمستقیم بر اقتصاد ساختار اداری سیاسی شهر میگکذارد اهمیت بعد تربیتی بیش از پیش مشخص میشود
وخب تاکنون فقط ابعاد برای رشد زندگی مادی گفته شد حتی بعد تربیتی چون اثرجدی برباقی ابعاد میگذاشت مطرح شد اماآنچه حقیقت امر است رشد روحی ومعنوی مهمترین وظیفه یک مسئول در ساختار جمهوری اسلامی باید باشد، طبق گفته امام خمینی (ره) در وصیت نامه سیاسی شان :هرکس که در ساختار جمهوری اسلامی ایران فعالیت ها را باهدف مهدویت وظهور انجام ندهد خائن است،عمل شود ولی اکنون قرار بر گفتن این زاویه از نگاه نیست بلکه سعی در تحلیل پژوهشی وعقلی دراداره شهریست.
سخن در این بحث بسیار گستردست و اگر بخواهیم برای هر بعد مثال و طرحی هم آورده شود برای بیان بهتر مقصود بازهم وقت گیر است لاجرم تاهمین حد طرح را معرفی میکنیم اما در زمینه ی اهمیت بازنگری ویژه به نوع ساختار اداره ی شهری وفعالیت ها بخصوص در رابطه با زابل آنجایی خود را نشان میدهد که شهرهای دیگر همچون زاهدان و بوشهر وچابهار که تاچندی پیش دچار مشکلات عدیده بودند با همان رفع مشکلات تک بعدی وغفلت از مشکلات تاخیری امروز درگیر مشکلات جدی وعیق تری هستند که چندین برابر سیستان انرژی و وقت باید صرف شود تا تازه دفع خطر شود بی آنکه فرصتی برای تلاش رشد پویا انجام شود ،مسئولین به هیچ وجه نباید در راستای مطالبه گری های عمومی صرف قدمن بردارند بلکه یک مسئول وظیفه شناس باید تمام تلاشش را بکنند که درعین رفع جدی مشکل فعلی همگام با بیان طرح های دیگر مانع بروز مشکلات تاخیری و واضح آینده شود.
وحرف آخر:
درحد وسع سعی شد نگاه کلی از علل مشکلات شهری(تک بعدی وغیرمتخصص عملکردن ورفع مشکل) وراه حلی (ایجاد گروه سیاستگذار متخصص در کنار نظارت های مسئولین شهری)ارائه شود ،امید است این نوع نگاه برای بازنگری نحوه اداره وتاکیید در تغییر کیفیت کار تاصرف راه حل، کمک کننده ای برای دغدغه مندان و مسئولین باشد.
- ۹۴/۰۸/۱۶